ایران اکازیون:پاسخ کوتاه خیر است. یعنی حداقل نه به آن صورتی که در ویدئوی انیمیشنی و معروفِ نشان داده می شود. اگر طرفدارِ غیرجدیِ فضا هستید، ممکن است انیمیشن ویروسیِ را تماشا کرده باشید که سفر منظومه ی شمسی در فضا و حرکت سیارات را در مسیرِ مارپیچِ «ورتکس*»(vortex) به دور خورشید نشان می دهد.
به گزارش بیگ بنگ، در حالیکه تماشای این ویدئو بسیار جالب است و با طراحیِ با استعدادی ارائه شده، دو مشکلِ اساسی در این رابطه وجود دارد. اول اینکه: این طرح از لحاظ علمی کاملأ درست نیست و دوم اینکه: سازنده ی آن قصد دارد یک دیدگاه غیرعلمی در مورد منظومه ی شمسی و به طور کلی جهان نشان دهد. اما پاسخ طولانی را به اخترفیزیکدان رایز تیلور واگذار می کنیم، یعنی کسی که اخیرأ یک مقاله ی دقیق در مورد حرکتِ فعلی سیارات در منظومه شمسی نوشته است. رایز تیلور گفت: چیزی که در این انیمیشن به نظر می رسد حرکت منظومه ی شمسی در فضا است. اما دقتِ آن در واقع عظمتِ علمی را به تمسخر گرفته و شرم آور است زیرا نسخه ی این ویدیو واقعأ به خوبی اجرا شده و حرکت دوربین و موسیقی متن بسیار خوب و جذاب است. شخصیتِ مخالف دیگر فیل پلیت معروف به «ستاره شناس بد» است که مقاله ای تند و قانع کننده پیرامون این ویدیو نوشته است.
تیلور ادامه داد: تصمیم گرفتم خودم این مسئله را بررسی کنم. همانند بسیاری از مردم، در نگاه اول واقعأ تحت تأثیر این ویدیو قرار گرفتم و هیچگونه مخالفتِ خاصی با آن نداشتم. به طور واضح، چرخش و اندازه ی سیارات به جهت اندازه گیری درست نیست و به نظرم سرعتِ چرخش آنها نیز باید تغییر کرده باشد. اما پس از خواندنِ تحلیلِ فیل پلیت به نظرم رسید که اوضاع بسیار وخیم تر از آن است. پلیت می گوید: «سادهو(Sadhu) -سازنده ویدئو- نشان می دهد که خورشید رهبر سیارات است، آنها را هدایت می کند و جلوتر از همه در طول کهکشان حرکت می کند… این امر نه تنها گمراه کننده ، بلکه کاملأ غلط است. گاهی اوقات در هنگام چرخش خورشید به دور کهکشان راه شیری، سیارات واقعأ جلوتر از خورشید و گاهی اوقات پشت سر آن هستند (که به جایگاه آنها در چرخش به دور خورشید بستگی دارد).»
در واقع چرخشِ سیارات اصلیِ منظومه ی شمسی با شیبِ حدود ۶۰ درجه با دیسکِ ستارگان صورت می گیرد. همچنین، یک لحظه به این شیب باز می گردیم. اما در ابتدا، اگر خورشید واقعأ رهبر سیارات باشد، آنگاه این قضیه کاملأ مضحک خواهد بود (و این بخش اصلی استدلالِ پلیت می باشد). پلیت می گوید: «در مدلِ مارپیچی (حلزونی)، وی نشان می دهد که سیارات عمود بر حرکت خورشید به دور آن در کهکشان می چرخند. این حرکت نیز غلط است.» بدون شک ویدئوی سادهو چرخش را با شیب اشتباه نشان می دهد. حقیقت این است که اگر شیب را در نظر بگیرید، هنوز مشاهده می کنید که سیارات یک الگوی «مارپیچ» (به طور فنی یک مارپیچ) را با حرکت در طول فضا ایجاد می کنند. این ظاهر کلی حرکت منظومه شمسی در مقایسه با یک شیب ۹۰ درجه ارائه شده ویدئوی سادهو بسیار متفاوت است.
به نظرم این ویدیوی خاص واقعأ بی ضرر است. اصلی ترین مفهومی که بیان می کند این است که سیارات در مسیری معین فضا را طی می کنند و کاملأ درست است. چیزی که مرا متعجب می سازد این است که این فیلم به شدت در اینترنت معروف شده است. اگر اطلاع نداشتید که خورشید به دور مرکز کهکشان می چرخد – این مسئله که سیارات به دور خوردشید می چرخند نشان می دهد که آنها مسیرهای مارپیچی را طی می کنند – آنگاه نظام آموزش و پرورش به طور جدی با شکست مواجه خواهد شد. اما این نسخه ی ویدیویی با این اخطارِ نگران کننده به پایان می رسد که: « حرکت چرخشی و حرکت ورتکس(گردابی) دو چیز کاملأ متفاوت هستند.» «مارپیچ های زندگی» [تصویر برگ ها] «زندگی یک ورتکس است، نه فقط گردش.» [تصویر سرخس های در حال رشد، سپس یک گل، کهکشان راه شیری، مارپیچ دو رشته ایِ DNA و غیره]. «منظومه ی شمسی بخشی از زندگی است. وقتی در فضا حرکت می کنید به این مسئله فکر کنید.»
ویدئوی اشتباهی از حرکت منظومه شمسی در فضا که بیش از دو میلیون بار از یوتیوب بازدید شده است.
پلیت می گوید:«آنها با یکدیگر متفاوت هستند، نه فقط در اسامی؛ آنها در واقع حرکات فیزیکیِ متفاوت یا خواصِ متفاوتی دارند – می توانید حرکت مارپیچ را بدون فعل و انفعال ذرات در آن مشاهده کنید همانند منظومه ی شمسی، اما در یک ورتکس یا حرکت گردابی، ذرات از طریق کشش و اصطکاک با یکدیگر در فعل و انفعال هستند.» اصولأ این ادعا که منظومه ی شمسی یک ورتکس است غلط است. به نظر می رسد سادهو معنای واژه ی «ورتکس» یا گرداب را در فرهنگ لغت چک نکرده باشد. حمله ی بی رحمانه ی پلیت پر از سر و صدا و خشم است، اما همچنین بر یک چیز دلالت دارد. با مرورِ بیشترِ وب سایتِ این نویسنده، مشخص می شود که وی حقه بازی را ترویج می دهد. این ویدئو با رازِ آینه ی (انعکاسِ) فضا برابر است (ایده ای که بیان می کند همه چیز در دورتر از حدود ۱۵۰ میلیون کیلومتر فقط انعکاسی از یک آینه ی غول پیکر است)، که زیاد جالب نیست.
این ویدیو به اشتباه نشان می دهد که شیبِ اوربیتالِ ۶۰ درجه صرفأ برای سهولت نشان داده نمی شود، اگر قضیه ورتکس منظومه شمسی درست باشد – این جنون مطلق و محض است. زیرا قطعأ هیچ دلیلی ندارد که سرعت سیارات در هنگام حرکت در طول کهکشان ثابت باشد – نیروی گرانش عظیمِ خورشید، صرف نظر از چگونگیِ شیب این مدارها باعث می شود سیارات محکم در مدار قرار بگیرند و بنابراین بیشتر سیارات در تمام طول سال قابل مشاهده هستند. مدلِ هلیوسنتریک (مدلی که خورشید در مرکز قرار دارد) این مدل کاملا مسطح نیست و به طور کامل توضیح می دهد که چرا سیارات یکبار در سال تحت الشعاع خورشید قرار نمی گیرند.
اما در مدلِ ارائه شده، هر سیاره حداقل یکبار در سال پشت سر خورشید مخفی می شود. چه چیزی این مسئله را بیان می کند؟ آیا او در این انیمیشن واقعأ می گوید که این یک مشکل در مدل هلیوسنتریک است….؟ جدأ؟ «حقیقتِ مهم این است که اگر مدلِ مارپیچ درست باشد و منظومه ی شمسی مان یک گرداب در حالِ حرکت باشد، تفکرمان نسبت به این سفر تغییر خواهد کرد و به نظرم، مدلِ هلیوسنتریک همانند یک مدل بی فایده جلوه می کند: پس از یک سال حرکت سیارات، دوباره به خانه ی اول خود باز می گردند، که این اشتباه دیگر این ویدئو است.»
« در نتیجه، این ویدئو از منظومه ی شمسی به عنوان یک «ورتکس» چندان بد نیست. متأسفانه، این بی دقتی ها به دلیلِ برخی از ساده سازی های بیش از حد نمی باشد، بلکه علایمی از یک سوء تفاهم بسیار عمیق وجود دارد. احساس می کنم اگر پیام سازنده فقط این بود که منظومه ی شمسی در طول فضا حرکت می کند و سیارات مسیرهای مارپیچیِ زیبا را دنبال میکنند، آنگاه همه چیز خوب بود و هیچ آسیبی وجود نداشت. اما اگر مدلِ هلیوسنتریک در ذهن شما تداعی شود، آنگاه متوجه می شویم که همگی ما با دیدن این ویدئو گول خورده ایم.»
– رایز تیلور، اخترفیزیکدان
*ورتکس (vortex) حالت خاصی از حرکت سیال است که ریشه در چرخش المان سیال دارد. در دینامیک سیالات ورتکس یا جریان های گردابی اغلب به الگوی چرخش سیال حول یک محور عمودی مستقیم گفته می شود. ورتکس را می توان نواحی متصل سیال با تمرکز بسیار بالای ورتیسیتی نامید. برخی از نمونه های جریان های گردابی می توان به حلقه های دود، جریان گرداب در پشت قایق، باد اطراف طوفان و گرد و غبار شدید، کهکشان ها، گیاهان و … اشاره کرد.
منبع ترجمه: بیگ بنگ/ مترجم: سحر الله وردی ، منبع: universetoday