ایران اکازیون:پدیده نجومی گذر عطارد از مقابل خورشید در روز دوشنبه، ۲۰ اردیبهشت ماه از ساعت ۱۵ و ۴۱ دقیقه آغاز می‌شود و شهرهای غربی ایران بیشترین زمان این گذر را رصد می‌کنند و در کل ایران تنها تماس‌های اول و دوم قابل مشاهده است.
اسدالله قمری نژاد، عضو کمیته نظارت و ارزیابی انجمن نجوم ایران در گفت‌وگو با خبرنگار علمی ایسنا در این باره اظهار کرد: گذر معمولا برای سیارات زهره و عطارد رخ می‌دهد. وی ادامه داد: در زمان‌هایی این سیارات در گره مداری خود با زمین قرار می‌گیرند و در این حالت این سیارات از مقابل دیسک خورشید عبور می کنند. عضو کمیته نظارت و ارزیابی انجمن نجوم ایران تعداد گذرهای سیاره عطارد را نسبت به سیاره زهره بیشتر دانست و یادآور شد: در هر قرن ۱۳ تا ۱۴ بار شاهد گذر سیاره عطارد از مقابل خورشید هستیم.
قمری نژاد با تاکید بر این که در روز ۲۰ اردیبهشت ماه شاهد گذر عطارد از مقابل خورشید هستیم، خاطر نشان کرد: این پدیده نجومی تکرار خاطره گذر زهره از مقابل خورشید را دوباره زنده خواهد کرد و هیجان بسیاری را برای رصد یک گذر دیگر ایجاد می‌کند. به گفته وی، رصد دوباره گذر زهره از مقابل خورشید نیازمند بیش از ۱۰۰ سال زمان است.
دبیر اجرایی شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران با اشاره به جزئیات پدیده نجومی گذر عطارد از مقابل خورشید، اظهار کرد: شروع این گذر (تماس اول) در ساعت ۱۵ و ۴۱ دقیقه روز دوشنبه ۲۰ اردیبهشت ماه و تماس دوم در ساعت ۱۵و ۴۴ دقیقه و ۲۵ ثانیه روی خواهد بود. قمری نژاد با تاکید بر این که در تماس دوم قرص عطارد به طور کاکل وارد دیسک خورشید خواهد شد، اضافه کرد: تماس‌های دوم و سوم این گذر از ایران قابل مشاهده نخواهد بود؛ چرا که در آن زمان خورشید در ایران غروب خواهد کرد.
بهترین شرایط رصد گذر عطارد
به گفته وی، بهترین شرایط رصد تماس‌های دوم و سوم این پدیده از غرب اروپا خواهد بود و شهرهای غربی ایران نیز زمان بیشتری از گذر عطارد را می‌توانند رصد کنند. قمری نژاد، با اشاره به شرایط رصدی گذر زهره یادآور شد: بهترین شرایط رصدی این گذر زمانی است که این سیاره در نقطه اوج مداری خود نسبت به خورشید باشد؛ چرا که در این زمان عطارد کمترین فاصله را نسبت به زمین پیدا می‌کند و از نظر ظاهری قطر سیاره عطارد در آسمان حدود ۱۲ ثانیه قوسی است. عضو کمیته نظارت و ارزیابی انجمن نجوم ایران ادامه داد: در هنگام گذر عطار از مقابل خورشید، این سیاره به صورت لکه دایره‌ای کوچک بر روی دیسک خورشید قابل رصد است.
توصیه برای رصد عطارد
قمری نژاد، با بیان این که رصد عطارد برای رصدگران آماتور و حرفه‌ای از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است، خاطر نشان کرد: از این رو همه رصدگران سعی در رصد این پدیده با امکانات و ابزارهای مختلف رصدی هستند ولی همه آنها باید به نکات ایمنی توجه داشته باشند. وی با تاکید بر این که رصد این گذر با چشم غیر مسلح و حتی با فیلتر ممکن نیست، افزود: رصد این پدیده نجومی تنها با تلسکوپ و دوربین‌های دو چشمی با توان مناسب که به فیلتر خورشیدی مجهز هستند، میسر خواهد بود.
دبیر اجرایی شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران در عین حال خاطر نشان کرد: افرادی که تلسکوپ دارند ولی فیلتر خورشیدی در اختیار ندارند می‌توانند با مشاهده تصویر خروجی از تلسکوپ بر روی کاغذ سفید و با تنظیم فاصله چشمی تلسکوپ از کاغذ و فوکوس کردن آن، گذر و لکه‌های احتمالی آن را بر سطح خورشید رصد کنند. قمری نژاد با تاکید بر پرهیز از نگاه مستقیم به خورشید در هنگام رصد، یادآور شد: نگاه مستقیم به خورشید می‌تواند آسیب‌های جدی به چشم وارد کند و در مواردی منجر به نابینایی کامل شده است.
رصد گذر عطارد با همکاری مؤسسه اختر فیزیک فرانسه
قمری نژاد با اشاره به همکاری دانشگاه یزد با محققان موسسه اخترفیزیک فرانسه گفت: کارگاه دو روزهای برای رصد گذر عطارد در روزهای یکشنبه ۱۹ و دوشنبه ۲۰ اردیبهشت ماه امسال در مهریز برگزار می‌شود. به گفته وی، این کارگاه با حضور دانشمندان فرانسوی از مؤسسه اخترفیزیک پاریس، رصدخانه پاریس، دانشگاه نیس و جمعی از دانشمندان ایرانی از دانشگاه‌های تبریز، یزد و سیستان و بلوچستان، پژوهشگاه دانش‌های بنیادی و انجمن نجوم ایران برگزار خواهد شد.
گذرهای سیاره‌ای از مقابل خورشید از پدیده‌های کمیاب آسمان هستند که از دید ناظر زمینی تنها برای دو سیاره تیر (عطارد) و ناهید(زهره) رخ می‌دهند. گذرها پدیده‌هایی مثل خورشیدگرفتگی هستند، با این تفاوت که در خورشیدگرفتگی کامل، ماه تمام قرص خورشید را می‌پوشاند و دیگر نوری از خورشید به زمین نمی‌رسد، اما تیر و ناهید آن قدر از زمین دور هستند که هنگام گذر مثل لکه گرد سیاهی بر قرص درخشان خورشید دیده می‌شوند.
موقع گذر، زمین، سیاره و خورشید بر یک خط قرار دارند. گذر تیر در هر قرن تا ۱۳ بار روی می‌دهد، اما گذر ناهید در بهترین شرایط هر قرن فقط ۲ بار تکرار می‌شود. منجمان چینی اولین کسانی بودند که توانستند پدیده گذر را رصد کنند و اولین گزارش رصد گذر زهره توسط ابن سینا از گذر ۲۴ مه ۱۰۳۲ میلادی در کتاب شفا قابل ارائه شده است. وی در این کتاب آورده است: «من زهره را مثل خالی بر صفحه خورشید دیده‌ام.»
در ایران برای رصد گذر زهره در ۱۸۷۴ میلادی برابر با ۱۲۵۳ خورشیدی، به پیشنهاد «میرزا عبدالغفار خان نجم الدوله اصفهانی» (معلم علوم ریاضی دارالفنون)، دو گروه از منجمان آلمانی با تلسکوپ‌های خود برای رصد گذر زهره به ایران آمدند. در قرن حاضر نیز گذر سیاره عطارد در ماه‌های اردیبهشت و آبان روی می‌دهد. در آبان ماه، عطارد در حال عبور از گره صعودی است و در مدار بیضوی خود به خورشید نزدیکتر است. قطر ظاهری این سیاره هنگام عبور ۱۰ ثانیه قوسی است؛ اما در اردیبهشت ماه، این سیاره از گره نزولی عبور خواهد کرد و به زمین نسبت به خورشید نزدیکتر است (با اندازه ظاهری ۱۲ ثانیه قوسی).
در تماس اول این گذر لبه سیاره با قرص خورشید برخورد می‌کند و بعد از مدت کوتاهی تماس دوم اتفاق می افتد که سیاره از این زمان به طور کامل وارد قرص خورشید می‌شود. در طول چند ساعت سیاره به آرامی قرص درخشان خورشید را طی می‌کند. در تماس سوم سیاره عطارد به لبه قرص خورشید رسیده و آماده خارج شدن از قرص خورشید است و در نهایت بعد از مدت کوتاهی تماس چهارم به وقوع می‌پیوند و سیاره به طور کامل از قرص خورشید خارج می‌شود.
زمان تماس‌ها به شرح ذیل است:
تماس اول در ساعت ۱۵:۴۱
تماس دوم در ساعت ۱۵:۴۴
میانه گذر در ساعت ۱۹:۲۷
تماس سوم در ساعت ۲۳:۰۹
تماس چهارم در ساعت ۲۳:۱۲
با توجه به این که غروب خورشید در روز ۲۰ اردیبهشت در ساعت ۲۰:۱۲ در ایران اتفاق می‌افتد، تنها نیمی از گذر در ایران قابل مشاهده است و امکان رصد تماس‌های سوم و چهارم وجود ندارد. شکل زیر نشان دهنده این است که هر نقطه از کره زمین در چه زمانی می‌توانند این گذر را رصد کنند.
وضعیت رصد گذر عطارد از مقابل خورشید در کره زمین
امسال ما گذر را در حالتی خواهیم دید که عطارد به زمین نزیکتر است و رصد آن بسیار جذاب خواهد بود. هیجان دیدن این پدیده هنگامی بیشتر می‌شود که بدانیم تا ۳۳ سال دیگر این گذر در اردیبهشت ماه رخ نمی‌دهد. در روز دوشنبه ۲۰ اردیبهشت ۱۳۹۵ درصورت مناسب بودن وضعیت جوی، پدیده گذر تیر از مقابل خورشید از کشورهای آمریکا، کانادا، اروپا ، آفریقا و بیشتر کشورهای قاره آسیا و همچنین جزایر اقیانوس‌های اطلس، آرام، هند و شمالگان قابل مشاهده خواهند بود.
سایت علمی بیگ بنگ / منابع بیشتر: eclipsewise.com , astronomynow.com
