دنباله دارها –

ایران اکازیون:دنباله دار یک جرم یخی است که غبار و گاز درون خود را بیرون می پاشد. بیشتر دنباله دارهایی که ما از زمین مشاهده می کنیم در مدار بیضی شکل بزرگی به دور خورشید در گردش هستند. هر دنباله دار از یک هسته جامد که توسط ابری به نام گیسو احاطه شده، تشکیل می شود. دنباله دارها دارای یک یا دو دم نیز هستند.

به گزارش بیگ بنگ، اغلب دنباله دارها آنقدر کوچک یا کم نور هستند که از زمین، بدون تلسکوپ دیده نمی شوند؛ با اینحال برخی از آنها تا هفته ها در آسمان با چشم غیرمسلح دیده می شوند. ما دنباله دارها را به دلیل گاز و غبار موجود در گیسو و همینطور بازتاب نور در قسمت دم آنها می بینیم. همچنین گازهای دنباله دارها انرژی را که از خورشید جذب کرده اند پخش می کنند و این باعث درخشش آنها می گردد. ستاره شناسان دنباله دارها را بر حسب زمانیکه برای یکبار گردش به دور خورشید در مدار خود صرف می کنند، طبقه بندی می نماید. دنباله دارهای دوره کوتاه کمتر از ۲۰۰ سال زمان برای گردش در مدارشان نیاز دارند و دنباله دارهای دوره بلند بیش از ۲۰۰ سال زمان برای یکبار گردش خود به دور خورشید صرف می کنند.

ستاره شناسان در مورد دنباله دارها بر این باورند که آنها باقیمانده مجموعه ای از گاز، یخ، سنگ و غبار هستند که حدود ۴.۶ میلیارد سال پیش در منطقه بیرون سیارات شکل گرفتند. بعضی از دانشمندان معتقدند که برخی دنباله دارها، آب و مولکول های کربن لازم برای تشکیل حیات در زمین را به این سیاره آورده اند. هسته دنباله دارها یک توپ از یخ و ذرات غبار سنگی است که شبیه به یک گلوله برفی می باشد. یخ هسته دنباله دار عمدتا از آب منجمد تشکیل شده است اما ممکن است مواد منجمد دیگری نظیر آمونیاک، دی اکسیدکربن، مونواکسیدکربن و متان نیز در آن وجود داشته باشد. دانشمندان تصور می کنند که هسته برخی از دنباله دارها ترد و شکننده است چرا که آنها شماری دنباله دار پیدا کرده اند که بدون هیچ دلیل واضحی خرد شده اند.

با نزدیک شدن دنباله دار به قسمت های داخلی منظومه شمسی، گرمای خورشید منجر به تبخیر قسمتی از یخ موجود در سطح هسته دنباله دار شده و ذرات غبار و گاز با فشار از دنباله دار به فضا خارج می گردند و به این شکل قسمت گیسو را شکل می دهند. پرتوهای خورشید، ذرات غبار را از قسمت گیسو به بیرون هل می دهند؛ این ذرات سبب تشکیل دم غباری دنباله دار می شوند. به طور همزمان بادهای خورشیدی بخشی از گازهای دنباله دار را به یون تبدیل میکند، این یون ها نیز به بیرون از گیسو جریان پیداکرده و دم یونی را شکل می دهند. از آنجاییکه دم های دنباله دارها توسط پرتوها و بادهای خورشیدی جارو زده می شوند همیشه در جهت مخالف خورشید قرار می گیرند.

اینگونه تصور می شود که قطر هسته بیشتر دنباله دارها حدود ۱۶ کیلومتر یا کمتر است. قطر برخی از گیسوها می تواند به ۱.۶ میلیون کیلومتر برسد. برخی از دم ها نیز در مسافتی معادل ۱۶۰ میلیون کیلومتر گسترده می شوند. دانشمندان فکر می کنند که دنباله دارهای دوره کوتاه از کمربند کویپر که دورتر از مدار سیاره پلوتو قرار دارد می آیند.

کشش گرانشی سیارات خارجی منظومه شمسی می تواند بر این اجرام تاثیر گذاشته و آنها را به درون منظومه شمسی بکشاند. دنباله دارهای دوره بلند از ابر اورت می آیند، مجموعه ای از اجرام در فاصله ای هزار برابر فاصله پلوتو از خورشید که مانند کره ای منظومه شمسی را در بر گرفته است. فعل و انفعالات گرانشی ستارگان در حال گذر باعث می شود که این اجرام یخی به درون منظومه شمسی راه یابند. هربار که یک دنباله دار وارد منظومه شمسی می شود قسمتی از یخ و غبار خود را از دست می دهد.

گاهی قسمتی از دنباله آنها پس از ورود به جو زمین به شکل شهاب سنگ در آمده و در اتمسفر زمین می سوزد. در نهایت بعضی از دنباله دارها همه یخ خود را از دست می دهند. آنها از هم می پاشند و تبدیل به ابری از غبار می شوند و یا به صورت اجرام غیرفعالی نظیر سنگ های آسمانی در می آیند. مدارهای بلند بیضی شکل دنباله دارها می توانند از مدارهای تقریبا دایره ای سیارات عبور کنند؛ در نتیجه گاهی دنباله دارها با سیارات و اقمار آنها برخورد می کنند. بسیاری از چاله های برخوردی در کرات منظومه شمسی به دلیل برخورد همین دنباله دارها ایجاد شده اند.

بسیاری از نکاتی که دانشمندان امروزه درباره دنباله دارها می دانند، از مطالعه گسترده دنباله دار هالی که در سال ۱۹۸۶ از نزدیکی زمین گذر کرد، بدست آمده است. پنچ فضاپیما در نزدیکی هالی قرار گرفتند و اطلاعاتی را در مورد شکل ظاهر و ترکیبات شیمیایی آن جمع آوری کردند. چندین کاوشگر بقدری به آن نزدیک شدند که بتوانند هسته اش که به طور معمول با گیسو پوشانده شده بود را مورد بررسی قرار دهند. از اطلاعات بدست آمده مشخص شد که هسته هالی سیب زمینی شکل و حدود ۱۵ کیلومتر طول دارد. حدود ۸۰ درصد از بخش یخی هسته آب منجمد و ۱۵ درصد از آن مونوکسیدکربن منجمد بود، ۵ درصد باقیمانده نیز شامل دی اکسید کربن منجمد، متان و آمونیاک می باشد. قابل ذکر است بتازگی فضاپیمای روزتا اطلاعات زیادی در مورد دنباله دار تحت تعقیبش چوریوموف در اختیار دانشمندان قرار داده است که در اینجا و اینجا می توانید مشاهده کنید.

نویسنده: میلاد اسکندر دوست / سایت علمی بیگ بنگ

منابع: شناخت فضا و منظومه شمسی، گزیده مقالات دانشنامه ناسا

اطلاعات بیشتر: Comet