پرتاب تلسکوپ فضایی هابل این امکان را به منجمان داد که بتوانند دوردست‌ترین کهکشان‌ها را برای اولین بار رصد کنند. حال با پیشرفت‌هایی که در این زمینه رخ داده است، تلسکوپ‌های زمینی نیز این توانایی را پیدا کرده‌اند که دوردست‌ترین کهکشان‌ها را رصد کنند. به تازگی گروهی از محققان در رصدخانه “جمینای”(Gemini) موفق شدند با استفاده از تکنیک همگرایی گرانشی قدیمی‌ترین کهکشان در کیهان را در فاصله ۱۱ میلیارد سال نوری زمین کشف کنند. به لطف این تکنیک جدید، که در آن از دو شیوه بزرگنمایی گرانشی و طیف‌سنجی به صورت ترکیبی استفاده شده، دانشمندان توانستند جرمی را رصد کنند که ۲.۶ میلیارد سال پس از بیگ بنگ ایجاد شده است. این کهکشان مارپیچی که با نام A1689B11 شناخته می‌شود، اکنون به کهن‌سالترین و دورافتاره‌ترن کهکشان مارپیچی جهان، تبدیل شده است.
تکنیک “همگرایی گرانشی”، با آنچه که لنزها بر روی پرتوهای نور تولید می‌کنند، قابل مقایسه بوده و به عنوان نوعی ذره‌بین عمل کرده و اندازه و میزان تصویر ظاهری شیء اصلی را تغییر می‌دهد. همگرایی گرانشی هنگامی روی می‌دهد که نور یک چشمه درخشان بسیار دور(مانند یک اختروش) در مسیرش تا رصدگر، از کنار جسم پرجرم دیگری(مانند یک خوشه کهکشانی) بگذرد و مسیرش خمیده شود. جسم میانی عدسی گرانشی نامیده می‌شود. این پدیده یکی از پیش‌بینی‌های نظریه نسبیت عام اینشتین است.
براساس دسته‌بندی‌های ادوین هابل کهکشان‌ها به سه دسته بیضوی، مارپیچی و عدسی دسته‌بندی می‌شوند. کهکشان‌های بیضوی کهکشان‌هایی هستند که شکلی بیضی‌گون دارند و بازوهای مارپیچی در آنها دیده نمی‌شود. کهکشان‌های بیضوی بیشترین تعداد را در میان انواع دیگر دارند. شکل یکنواختی که در ساختار آنها وجود دارد نشان سن زیاد و پیری این کهکشان‌ها است. شکل‌گیری ستارگان در کهکشان‌های بیضوی متوقف شده است.
برخی از کهکشان‌های بیضوی به شدت کشیده و پهن هستند. برای مشخص شدن میزان کشیدگی، هابل این گونه از کهکشان‌ها را به هشت زیر گروه تقسیم کرد که این زیر گروه‌ها با علامت‌های E۰ تا E۷ نشان داد. این نام‌ها، بر اساس برون‌مرکزی کهکشان‌های بیضوی درجه بندی شده‌اند. کهکشان‌های عدسی در واقع مشابه دیسک هستند ولی به علت زیاد بودن غبار میان ستاره‌ای شکل عدسی به خود گرفته و البته زایش ستارگان در این دسته کهکشان‌ها زیاد است.
کهکشان‌های مارپیچی چند بخش اصلی دارند: یک دیسک چرخان که از چند بازو تشکیل شده است و ستارگان غالباً در آن قرار دارند. مرکز آن که یک برآمدگی کره مانند است و غالباً از ستارگان پیر تشکیل شده است. هاله کهکشانی که خوشه‌های ستاره‌ای کروی زیادی در آن قرار دارند، و سیاه‌چاله کلان‌جرم که در مرکز آن قرار دارد.
محققان دریافتند این کهکشان قدیمی از ویژگی‌های شگفت‌انگیزی برخوردار است که می‌تواند درک بشر را از تاریخ کیهان متحول سازد. به گفته اخترشناسان سرعت تشکیل این کهکشان ۲۰ برابر بیشتر از کهکشان‌های امروزی است اما دمای آن نسبت به موارد مشابه پایین‌تر بوده و دیسک مرکزی آن با سرعت کمتری به دور خود می‌چرخد. این تیم تحقیقاتی قصد دارد در آینده مطالعات بیشتری بر روی این کهکشان انجام دهد و البته منتظر پرتاب تلسکوپ فضایی “جیمز وب” نیز خواهد ماند تا بتواند اطلاعات بیشتری در رابطه با این کهکشان بدست آورد. نتایج این تحقیق در نشریه Astrophysical منتشر شده است.
سایت علمی بیگ بنگ / منبع: universetoday.com
