ایران اکازیون:قمرهای زحل به اندازه ای محیط‌های گوناگونی دارند که شما باید یک ماموریت کامل را برای دیدن آنها بگذرانید. از “تیتان” پرتغالی مبهم گرفته تا آبفشان های یخی که از “انسلادوس” سرچشمه میگیرند، مطالعه هر یک از آنها اطلاعات جدیدی را به همراه خواهد داشت.
به گزارش بیگ بنگ، اکتشافات مربوط به اقمار و حلقه های سیاره ی زحل همچنان ادامه دارد. به صورتی که تا آوریل ۲۰۱۴، تعداد ۶۲ قمر زحل و البته حلقه های منحصر به فردش شناخته شدند که ۵۳ عدد از آنها نامگذاری نیز شده اند. در حالی که این تعداد زیاد به نظر میرسند، سیاره ی دیگری در منظومه ی شمسی ما وجود دارد که بیشتر از این تعداد قمر دارد؛ غول گازی مشتری با ۶۷ قمر جداگانه رکوردار است. در مدار زحل بیشتر این قمرها، تا حدی کوچک به شمار میروند اما از طرفی نوع بزرگ آنها هم مثل قمر تیتان وجود دارد. در پایین توضیحاتی در رابطه با بعضی از قمرهایِ برجسته ی سیاره زحل داده می شود:
تیتان: تیتان تنها قمر زحل است که تاکنون پای یک کاوشگر زمینی بنام هوینگس به آن باز شده است، این کاوشگر به همراه فضاپیمای کاسینی حمل می شد و در در ۱۴ ژانویه ۲۰۰۵ به سطح تیتان نشست و تا ۹۰ دقیقه پس از فرود اطلاعاتی از سطح و جو آن مخابره کرد. چیزهایی شبیه زمین مانندِ وجود تیتان و اتمسفر ضخیم باعث علاقمندی دانشمندان به این دنیای بیگانه شده است، همچنین در این قمر باران‌هایی از اتان و متان در اتمسفرش وجود دارد.
انسلادوس: قمری به شدت بازتابنده ی نور که به دلیل ساختار یخ های تشکیل دهنده ی آن میباشد. با دمای منفی ۲۰۱ درجه سلسیوس، انسلادوس قمری سرد محسوب میشود. این قمر حداقل پنج سطح زمین شناختی متفاوت دارد، یک سطح جوان جغرافیایی مربوط به کمتر از صد میلیون سال و ممکن است که اقیانوسی از آب مایع داخلی داشته باشد. این قمر همچنین به آبفشان های یخی اش، مشهور است.
رئا: این قمر حداقل دو بخش اصلی دارد: دهانه روشن کوه های آن با دهانه ای بیش از ۴۰ کیلومتر و قسمت دوم با دهانه هایی کوچکتر. ناسا بیان کرد:”این اختلاف ممکن است مربوط به یک پدیده در رابطه با شکل گیری سطحی زمین شناختی جدید در تاریخ این قمر باشد”.
میماس: بعضی از مردم به شوخی آنرا ستاره مرگ مینامند زیرا دهانه کوهی که در آن وجود دارد شبیه یکی از دستگاه های استفاده شده در مجموعه فیلم “جنگ ستارگان” است. فرورفتگی ۱۴۰ کیلومتری بنام “هِرشل”، یک سوم از قمر را به خود اختصاص داده است. اتفاق بزرگی که احتمال رخ دادن آن وجود داشته، وجود شکاف هایی را در طرف مخالف هرشل توجیه میکند. در حقیقت در سطح کوچک این قمر، فرورفتگی های دیگری وجود دارد که لقب گودترین دهانه های برخوردی در منظومه شمسی را به آن داده است.
پَن: این قمر کوچک میان فاصله “اِنک” در حلقه A زحل به دور مدار می چرخد و از این فاصله، در برابر پر شدن ِ مواد یخی موجود در حلقه، محافظت میکند. همچنین حرکت های آن علامت هایی روی حلقه های آن در هر طرف باقی میگذارند. عکس های با فاصله ای که از آن گرفته شده، نشان میدهد که شکلی گردو مانند دارد.
تتیس: قمر بدون اتمسفر که فرورفتگی بزرگی به نام ادیسه به اندازه ی ۴۰۰ کیلومتر ضخامت یعنی حدود دو پنجم تتیس، دارد. همچنین دارای دره ای بزرگ به اسم ایتاکا کازما با بزرگی ۱۰۰ کیلومتر، میباشد.
دیونه: قمری که تصور میگردد شاید به دلیل رویدادی بزرگ،۱۸۰ درجه چرخیده است. این قمر پوشیده شده از تنگه ها و فرورفتگی های فراوان و همچنین از گرد و خاک، در حلقه E، که اصالتا از انسلادوس آمده، واقع شده است.
حلقه های زحل
حلقه های زحل، از قطعات یخی در ابعاد مختلف ساخته شده است که بصورت قمرهای یخ ریز و درشت آن را احاطه کرده اند. برخی تکه های یخ، تنها چند میکرون تا چندین متر قطر دارند که از زمان تشکیل خود زحل، وجود داشته اند؛ در حالیکه بقیه مداوماً بر اثر برخوردهای مکرر با یکدیگر، شکسته شده و یا تغییر شکل می دهند. دانشمندان برخی حلقه های مشخص را بر اساس ابعاد و جنسشان دسته بندی کرده اند و هر حلقه نیز با شکافی مشخص از هم جدا شده است.
وقتی در دهه ۱۶۱۰ گالیله این حلقه ها را مشاهده کرد نتوانست آنها را با تلسکوپ کوچکش به طور شفاف ببیند و فکر کرد که آنها ماه های خیلی بزرگی هستند. در سال ۱۶۵۶ کریستین هویگنس ستاره شناس هلندی بعد از به کار بردن یک تلسکوپ قوی تر آنها را حلقه های باریک و صاف اطراف کیوان توصیف کرد. هویگنس فکر کرد که حلقه، یک لایه یا صفحه خاکی تشکیل شده از مقداری ماده است.
در سال ۱۶۷۵ جیووانی دمنیو کاسینی ستاره شناس فرانسوی متولد ایتالیا، کشف دو حلقه جدا که در نتیجه ازدحام ماه ها تشکیل شده بودند را اعلام کرد. حلقه های اصلی بسیار پهن هستند. برای مثال خارجی ترین حلقه ۳۰۰ هزار کیلومتر عرض دارد. اما این حلقه ها به قدری باریکند که نمی توان از زمین آنها را بدون تلسکوپ دید. ضخامت این حلقه ها متفاوت است و از حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰۰ متر است. فضایی حلقه ها را از همدیگر جدا می کند. هر یک از فاصله ها یا شکاف ها حدود ۳۲۰۰ کیلومتر یا بیشتر از آن پهنا دارد. بعضی از شکاف های بین حلقه های اصلی هم فرها یا جعد هایی مثل موی مجعد انسان دارند.
روش ساده الفبایی که برای نامگذاری حلقه ها بکار برده شده است، همان A B C نیست که همه به خاطر داریم؛ بلکه این حروف الفبا هر کدام مشخص کننده ی یک حلقه هستند، بصورت پراکنده وجود دارند. داخلی ترین حلقه زحل، D نام دارد که پس از آن حلقه C جای گرفته است. هر دوی آنها کم نور بوده و قمری در حوالی اشان وجود ندارد (البته اگر وجود داشته باشد هنوز کشف نشده است). حلقه B، بزرگترین و پرنورترین حلقه زحل است که خود چندین شکاف قابل رؤیت دارد. شکاف کاسینی، بزرگترین شکاف مابین حلقه های زحل است که حلقه B را از حلقه A متمایز می سازد.
شکاف اِنکه، درون حلقه A جای دارد که دلیل آن نیز وجود قمری به نام پَن است که مواد را در مسیر خود جارو کرده است. تلو تلو خوردن های حلقه A، معلول آشفتگی های گرانشی حاصل از دیگر قمرهایی است که در آن نزدیکی وجود دارند. اخیراً دانشمندان دریافته اند که مواد جدید تشکیل دهنده حلقه ها ممکن است منشأ قمری داشته باشند. قمر کوچک دَفنیس نیز در حلقه A وجود دارد. چندین ریزقمر دیگر نیز در حلقه A کشف شده است که تنها با آشفتگی های V شکلی که در حلقه ها ایجاد می کنند، قابل تشخیص هستند.
حلقه F زحل، بیرون از حلقه A قرار داشته و میزبان قمرهای پرومتئوس و پاندورا است. جانوس و اپیمتئوس، آنقدر قمرهای خاصی هستند که حلقه مختص به خودشان را دارند. ذرات موجود در این حلقه، از ریزشهابسنگ هایی که به سطح این دو قمر برخورد می کند، نشأت می گیرند. حلقه G مابین حلقه های F و E واقع شده است. بسیار کم نور است و تسط قمر میماس نیز کنترل می شود. حلقه E، آخرین حلقه زحل و وسیع ترین حلقه است و از ذرات بسیار ریزی پر شده است که گمان می رود توسط یخفشان های قمر انسلادوس تأمین می شوند. میماس، تتیس و دیونه قمرهای دیگری هستند که در حلقه E واقع شده اند. قمرهای رئا، تیتان، هایپریون و یاپتئوس، بزرگترین اقمار زحل محسوب می شوند که بیرون از حلقه E به دور زحل می چرخند. حلقه های زحل همیشه از میان دوربین نجومی ما قابل رویت نیستند. در هر دوره ۲۹ ½ ساله، لبه حلقه ها به سوی ما قرار میگیرد و در چنین مواقعی نمیتوانیم آنها را رویت کنیم. در اوقات دیگری که حلقه ها با وضوح کامل دیده میشوند، یا در بالا و یا در پایین سیاره قرار دارند.
سایت علمی بیگ بنگ / منابع: universetoday.com , Rings of Saturn
با تشکر از: سلما قیومی
