بیگ بنگ: فضاپیمای سپیده دم در فاصله ای کمتر از ۴۰۰ هزار کیلومتری از سیاره کوتوله ی سرس (Ceres) قرار دارد و برای نخستین بار به منظور سنجش و بررسی این خرده سیاره به ملاقاتش می رود.
در این منطقه به غیر از سرس هزاران سیارک با ابعاد گوناگون و در مدارهای پیچ در پیچ نیز به گرد خورشید در حال چرخش میباشند. سیارک ها اجرام خردی هستند که قطرشان از چند ده متر تا چندصد کیلومتر است. بخش عمده این سیارک ها در ناحیه ای معروف به «کمربند سیارکی» بین مدار مریخ و مشتری به دور خورشید می چرخند. حالا فضاپیمای سپیده دم (Dawn) که مهندسان ناسا پنجم مهر ۱۳۸۶ به فضا پرتاب کرده بودند تا عازم دو جرم بزرگ در این محدوده کمتر شناخته شده از فضا بشود، پس از دیدار با اولین سیارک به نام وِستا، خود را مهیای دیدار با اولین خرده سیاره در منظومه شمسی می کند.
خرده سیاره ها یا سیاره های کوتوله دسته ی جدیدی از اجرام منظومه شمسی هستند که پس از حذف شدن نام سیاره پلوتو از فهرست سیاره ها در سال ۱۳۸۵ در رده بندی اجرام در منظومه شمسی جایی برای خود باز کرده اند. در آن سال بنا شد اجرامی که قمر نیستند، یعنی به دور سیاره ها نمی چرخند و در عوض به دور خورشید می چرخند و از طرفی آن قدر هم بزرگ نیستند که سیاره باشند، ولی در آن حد بزرگ هستند که کروی شده باشند و همچنین در فضای اطرافشان خرده اجرام زیادی وجود دارد که آنها را جذب خود نکرده اند، در این صورت این اجرام در دسته خرده سیاره ها طبقه بندی شوند. برای مثال پلوتو (که پیش از این سیاره بود)، هائومِتا، سِدنا، ماکی ماکی و اِریس از مجموعه اجرامی که در کمربند کوئیپر در ورای مدار نپتون قرار گرفته اند همراه سیارک سِرِس(Ceres) در دسته خرده سیارات جای گرفتند. بنابراین سرس از مقام سیارک به مقام خرده سیاره ارتقا یافت.
فضاپیمای سپیده دم اکنون در حال نزدیک شدن به سرس است و اگر همه چیز طبق برنامه پیش برود قرار است تا پانزدهم اسفند به سرس برسد. قطر خرده سیاره سرس حدود ۹۵۰ کیلومتر است؛ یعنی چیزی حدود یک چهارم قطر ماه. تصاویر تازه ای که فضاپیمای سپیده دم به ایستگاه زمینی مخابره کرده تفکیک پذیری بالاتری از عکس هایی دارد که تلسکوپ فضایی هابل پیشتر از سرس گرفته بود. از این عکس ها برای قراردادن فضاپیما در مسیر صحیح برای جایگیری در مدار خرده سیاره سرس بهره گرفته خواهد شد.
هدف دانشمندان از بررسی وستا و سرس در کمربند سیارک ها یافتن پاسخ هایی درباره چگونگی تکامل زمین در روزهای نخستین پیدایش آن است. به نظر می رسد این دو جرم شبیه نطفه های سیاره ای بودند که هرگز بسته نشدند. نتایج تحقیقات نشان می دهد سیارک وستا بسیاری از مراحل مشابه با دگرگونی سیاره زمین در دوران اولیه اش را پشت سر گذاشته است. برای مثال، احتمال دارد وستا نیز در فرآیندی مشابه با زمین صاحب یک هسته آهنی در مرکز خود شده باشد. در مقابل برخی مطالعات نشان می دهد که سرس از رسیدن به این مرحله بازمانده است.
دانشمندان تصور می کنند سرس از یک هسته سنگی تشکیل شده که پوسته ای یخی دورادور آن را پوشانده و دست آخر عایقی از جنس سنگ و صخره لایه بیرونی آن را پوشانده است. از این رو احتمالاتی مطرح است که شاید با بالارفتن دما در لایه های زیرین این خرده سیاره، اقیانوسی از آب در زیر پوسته سنگی آن نهفته باشد. قرار است ماموریت فضاپیمای سپیده دم پاسخی برای این احتمالات که مدت هاست ذهن سیاره شناسان را به خود مشغول کرده، پیدا کند. برای این کار ۱۶ ماه زمان در نظر گرفته شده است تا فضاپیمای سپیدم دم بتواند با گردش به دور و نزدیک شدن تا فاصله ۴۰۰ کیلومتری سرس و نقشه برداری از سطح آن، منابع کافی برای مطالعه این سیاره را در اختیار دانشمندان قرار دهد.
سپیده دم تنها فضاپیمایی نیست که اکنون در راه رسیدن به یک خرده سیاره است. پلوتو، خرده سیاره دیگری است که اکنون هدف ماموریت فضاپیمای نیوهورایزونز (به معنی افق های نو) است. قرار است این فضاپیما تا تیر سال آینده به پلوتو برسد.
کاظم کوکرم / مدرس نجوم
سایت علمی بیگ بنگ /اطلاعات بیشتر: Ceres , news.discovery, NASA
