چه چیزی جهت چرخش سیاره‌ها را تعیین می‌کند؟

ایران اکازیون:خورشید در جهت ساعت‌گرد به دور مرکز کهکشان می‌چرخد، ولی سیاره‌های سامانه‌ی خورشیدی در جهت پادساعت‌گرد به دور خورشید می‌چرخند. چرا چنین است؟

این که سیاره‌ها (اگر از فراز قطب شمال خورشید نگاه کنیم) در جهت پادساعت‌گرد به دور خورشید می‌چرخند به دلیل شیوۀ پیدایش سامانه‌ی خورشیدی است. خورشید از یک ابر گاز و غبار به نام “سحابی خورشیدی” متولد شد و پسماندهای آن هم سیاره‌ها را ساخت. این ابر همزمان که در خود می‌رُمبش کرد، چرخش به دور خود را هم آغاز کرد.(به فرو ریختن یک جسم به درون بر اثر گرانش خود “رمبش” گفته می‌شود)

در واقع از روی شانس بود که چرخش این ابر جهتی پادساعت‌گرد پیدا کرد (اگر از بالا دیده می‌شد). ابرهای مولکولی، زادگاه ستارگان هستند. اگرچه محور چرخش یک ابر مولکولی بزرگ تقریبا به طور کلی می‌تواند هم‌تراز با چرخش کهکشان باشد، اما آشفتگی‌های منطقه‌ای درون بخش‌های کوچکی از این ابر می‌توانند بر جهت چرخش ستارگان نوزاد تاثیر بگذارند.

سامانه‌ی خورشیدی می‌توانست از همان آغاز از دل ابری پدید بیاید که چرخش ساعت‌گرد داشته باشد [از روی شانس بود که این گونه نشد]. بر پایه‌ی رصدهای اخترشناسان، هیچ جهت ترجیحی‌ای (برتری) برای چرخش موادی که دارند در خود می‌رُمبند، وجود ندارد.

علاوه بر این، هیچ جهت‌گیری برتری هم برای محور چرخش ستارگان وجود ندارد؛ صفحه‌ی چرخش محوری یک ستاره پس از تولدش، می‌تواند همان صفحه‌ی چرخش کهکشان باشد، یا عمود بر آن باشد، یا هر راستایی میان این دو باشد. این گونه هم می‌شود این را گفت: به نظر می‌رسد راستای محورهای چرخش (قطب‌های) ستارگان در سرتاسر کهکشان رو به جهت‌های گوناگون است.

اما بیایید نگاهی به عقب بیندازیم. هنگامی که می‌گوییم خورشید از یک ابر گاز و غبار ساخته شد، در حقیقت از “ابری” می‌گوییم که خود تکه‌ای یا زیر-منطقه‌ای از یک ساختار بسیار بزرگتر به نام “ابر مولکولی غول‌پیکر” بوده است. ابرهای مولکولی غول‌پیکر تنها یک ستاره نمی‌سازند، بلکه ستارگان بسیار، صدها یا هزاران ستاره می‌سازند. و به طور کلی، تکانه‌ی زاویه‌ای و محور چرخش این ابرهای مولکولی غول‌پیکر یا هم‌جهت با چرخش کهکشانند (چرخش فرارو) یا در خلاف جهت چرخش کهکشان (چرخش پَسرو).

ولی درون این ابرهای بزرگ خبرهای دیگری‌ هم است. عامل‌هایی مانند آشفتگیِ ناشی از موج‌های شوک ابرنواختری و اثرهای مغناطیسی که زمانی رخ می‌دهند که بخش‌هایی از ابر می‌رُمبند تا ستاره بسازند هم در این ابرها هست که بر تکانه‌ی زاویه‌ای و جهت‌گیری پایانی چرخش ستارگان نوزاد تاثیر می‌گذارد. این برهمکنش‌ها می‌توانند بسیار پیچیده باشند و به احتمال بسیار به همین دلیل است که هیچ جهت یا راستای برتری برای چرخش ستارگان وجود ندارد.

اگرچه سیاره‌های یک ستاره به احتمال بسیار همگی می‌توانند چرخشی ساعت‌گرد یا پادساعتگرد به گرد آن داشته باشند، اما به هنگام تولد یک ستاره، شرایط محلی تاثیر بیشتری بر آن می‌گذارد تا چرخش راه شیری؛ یا حتی ابر بزرگ‌تری که ستاره از آن متولد شده است.