ایران اکازیون:از زمانهای بسیار قدیم، مردم همواره با ترس و تعجب به ماه خیره می شدند. از زمانی که حیات در این سیاره وجود داشته است، ماه نیز به دور آن گردش می کرده و با گذشت زمان دانشمندان و ستاره شناسان شروع به مشاهدات منظم و محاسبات مداری آن نمودند. در طی انجام این تحقیقات، دانشمندان به یکسری حقایق نسبتا جالب درباره ی رفتار ماه دست یافتند.
به گزارش بیگ بنگ، به عنوان مثال، دوره ی تناوب مداری ماه با دوره ی چرخشی آن برابر است. در اصل، ماه در قفل گرانشی زمین قرار دارد و این بدان معنی است که حین گردش ماه ما همیشه یک طرف آن را مشاهده می کنیم.و در طی گردش در مدارش گاهی بزرگتر و گاهی کوچکتر از حد معمول در آسمان ظاهر می شود و این یعنی که ماه گاهی اوقات به ما نزدیک تر است و گاهی دورتر.
مشخصات مداری
برای شروع باید بگوییم که ماه یک مسیر بیضوی شکل را به دور زمین می پیماید – بطور متوسط با خروج از مرکز ۰.۰۵۴۹ – این بدان معناست که مسیر حرکت ماه بطور کامل یک دایره نیست. متوسط فاصله مداری آن ۳۸۴۳۹۷ کیلومتر در مواقع نزدیک و ۴۰۶۷۳۱ کیلومتر در مواقع دور از زمین است.
این مدار غیر دایره ای باعث تغیرات سرعت زاویه ای ماه و تفاوت اندازه ظاهری اش به هنگام دور و نزدیک شدن از زمین شده است. وقتی که ماه کامل است و در نزدیک ترین نقطه به زمین قرار دارد(نقطه حضیض) تقریبا ۱۰% بزرگتر از دیگر مواقع و ۳۰% بزرگتر از زمانی که در دورترین نقطه است(اوج) به نظر می رسد. میانگین انحراف مدار ماه از سطح دایره البروج (صفحه ی مدار گردش زمین به دور خورشید)۵.۱۴۵ درجه است. ماه بدلیل این انحراف، برای حدود دو هفته در بالای خط افق است، حتی با وجود اینکه خورشید به مدت ۶ ماه از سال زیر خط افق قرار میگیرد.
دوره تناوب چرخش ماه به دور زمین و به دور خودش، هر ۲۷.۳ روز است و این پدیده که به نام چرخش همزمان شناخته می شود، همان دلیلی ست که باعث می شود همیشه یک طرف ماه به سمت ِ زمین باشد. از این رو است که سمت دیگر ماه “نیمه ی تاریک” نامیده می شود اما این نام کمی گمراه کننده است. همانطور که ماه به دور زمین می گردد، آنسوی دیگرش در زمانهای مختلف در معرض تابش خورشید و یا در تاریکی قرار می گیرد. در واقع هیچ سمت ماه دائما تاریک و یا روشن نیست.
از آنجایی که زمین هم درحال ِ گردش است – حرکت وضعی و چرخشی – ماه به نظر می رسد که هر ۲۹.۵۳ روز به دور ما میچرخد و بعنوان دوره ی هلالی شناخته می شود. دوره ی هلالی فاصله زمانی بین دوبار مشاهده ماه در یک نقطه از آسمان است. در طول دوره ی هلالی، ماه در ظاهر تغییراتی می کند که به آن فاز ماه گفته می شود.
چرخه ی قمری
این تغییرات ظاهری ماه به دلیل میزان دریافت نور (از دیدگاه ما) است. یک چرخه ی کامل از این فازها بعنوان چرخه ی قمری نامیده می شود که از چرخش ماه به دور زمین و متقابلا چرخش ما به دور خورشید ناشی می شود.وقتی که ماه و خورشید و زمین در یک خط قرار میگیرند، زاویه ی بین خورشید و ماه ۰ درجه می شود. در این نقطه، آن سمت ماه که رو به خورشید است کاملا روشن می گردد و سمت دیگر آن که به طرف زمین است کاملا تاریک. ما این ماه را ماه نو می نامیم. پس از آن، فاز ماه بدلیل زاویه ش با خورشید تغییر کرده و از دیدگاه ما افزایش می یابد. یک هفته بعد از ماه نو، زاویه بین آن و خورشید ۹۰ درجه می شود که آنچه را ما خواهیم دید متاثر می کند.
پس از آن وقتی که ماه و خورشید در طرف مقابل زمین هستند – زاویه ۱۸۰ درجه دارند – ماه بصورت کامل دیده می شود. فاصله ی زمانی ای که بطول می انجامد تا یک ماه از فاز ماه نو به ماه بدر و دوباره به حالت اول برگردد برسد بعنوان یک ماه قمری نامیده می شود. ۲۸ روزی که شامل فازهای ظهور ربع اول و ربع سوم ماه نیز می باشد. در طول این دوره، درخشش و زاویه ماه، بسته به موقعیت خورشید و زمین افزایش می یابد. وقتی که ماه بین زمین و خورشید قرار دارد، آن قسمت از ماه که پشت به زمین است، بطور کامل روشن است و سمتی که ما میتوانیم ببینیم کاملا تاریک. همانطور که ماه به دور زمین می چرخد، زاویه ی بین آن با خورشید افزایش می یابد. اما در این نقطه زاویه ی بین ماه و خورشید صفر درجه است و بتدریج در طول دو هقته بعد از آن به نقطه ای می رسد که آن را ربع اول(تربیع اول) می نامیم.
پس از هفته نخست، زاویه ی بین ماه و خورشید ۹۰ درجه می شود و این روند تا ۱۸۰ درجه افزایش می یابد و در این زمان خورشید و ماه در طرف مقابل زمین هستند. وقتی که زاویه ماه دوباره از ۱۸۰ به ۰ درجه کاهش می یابد، ستاره شناسان به آن ماه ربع سوم (تربع سوم) می گویند. به عبارت دیگر وقتی که ماه در هلال ربع سوم قرار دارد، به تدریج هر شب نورش کمتر و کمتر می شود تا جایی که به موقعیت ماه نو می رسد.
زمانی که ماه دیگر کامل نیست و هنوز هم به وضعیت نیمه نرسیده است- به عبارتی زمانی که نیمه روشن است –ما آن را ماهِ ربع سوم می نامیم.دقیقا برعکس ربع نخست، زمانی که ماه درحال افزایش روشنایی از ماه نو به یک ماه کامل است. در طول این دوره ۵۰% از قرص ماه روشن خواهد شد( سمت چپ در نیمکره ی شمالی و راست در نیمکره ی جنوبی)،ک ه این کاملا برخلاف آنچه در ربع اول رخ می دهد است. این حالت از معمولا ماه نیمه خوانده می شود چرا که نصف قرص ماه روشن می باشد.
پس از آن ربع چهارم فرا می رسد و در نهایت یک هلال پایانی مانند یک باریکه نقره رنگ در آسمان ظاهر می شود. در این ربع چهارم و پایانی ۴۹ الی ۱ درصد از یک طرف ماه روشن خواهد بود.( باز هم سمت چپ در نیمکره شمالی و راست در نیمکره جنوبی) و این دقیقا خلا آنچه است که در حالت تبدیل ماه نو به یک ماه کامل اتفاق می افتد. یعنی روشن شدن ۱ الی ۴۹ درصد قرص ماه.
آینده ی گردش ماه
در حال حاضر ماه با نرخ تقریبی ۱ الی ۲ سانتیمتر در سال آرام آرام در حال دور شدن از زمین است. این پدیده دقیقا با مساله طولانی شدن روزها در زمین مرتبط است، روزها در حال بلندتر شدن با مقدار تقریبی یک پانصدم ثانیه در هر قرن هستند. در واقع ستاره شناسان تخمین زده اند که حدود ۶۲۰ میلیون سال پیش، یک روز بر روی زمین حدودا ۲۱ ساعت و ماه حدود ۶۲۰۰ الی ۱۲۴۰۰ کیلومتر به زمین نزدیک تر بوده است.
اکنون، روزها ۲۴ ساعت و در حال افزایش هستند و ماه بطور تقریبی در فاصله ی ۳۸۴۴۰۰ کیلومتری ما است. در واقع ماه و زمین بهم گره خورده اند. اما این وضعیت در میلیاردها سال آینده قطعا تغییر خواهد کرد. از زمانی که بشر شروع به نگاه به آسمان نمود، همیشه ماه بخشی از این جهان بوده است. برای مدت حدود ۴.۵ میلیارد سال است که ماه تنها ماهواره طبیعی زمین بوده است، رابطه ی بین سیاره ی ما و آن تغییراتی کرده است و در گذر زمان همچنان تغییر خواهد کرد اما برای ما همیشه ماه همان ماه ِ قبلی خواهد بود.
ترجمه: ریحانه نامداری/ سایت علمی بیگ بنگ
منبع: universetoday.com
